Մարսի «գաղութացում». Ինչո՞ւ է մարդկությունն ուզում Մարս թռչել, եւ ի՞նչ խնդիրներ պետք է լուծվեն այնտեղ

Մարդկությունն այսօր կանգնած է մի շարք լրջագույն մարտահրավերների առջեւ. գլոբալ ջերմացումը, օդի աղտոտումը եւ բնապահպանական այլ խնդիրները, ինչպես նաեւ պաշարների անբավարարությունը՝ բնակչության անընդհատ աճի համատեքստում, արդեն շատ շուտով կարող են զգալիորեն վատացնել մեր մոլորակի կենսապայմանները։ Գիտնականների գնահատմամբ՝ այս ամենը տեղի կունենա շատ ավելի վաղ, քան կարող ենք պատկերացնել. ընդամենը մի քանի տարի հետո Երկրի վրա ապրելը շատ ավելի կդժվարանա, քան այսօր։ Իսկ մի քանի հարյուր տարի հետո առհասարակ անհնար կդառնա։

Ինչպես կարծում է հայտնի աստղաֆիզիկոս, STARMUS փառատոնի հեղինակ եւ գլխավոր կազմակերպիչ Գարիկ Իսրայելյանը, արեգակնային համակարգի հետազոտությունը եւ մերձակա մոլորակների ու արբանյակների հնարավորությունների օգտագործումը կարող են դառնալ ոչ միայն երկրաբնակների այսօրվա բազմաթիվ խնդիրների լուծման, այլեւ նրանց կենսակայունության եւ էքսպանսիայի ապահովման բանալին։

Առաջին արտերկրային գիտական լաբորատորիաների ստեղծման, իսկ հետագայում՝ նաեւ մարդկանց «գաղութների» հիմնման համար ամենից հարմարը Մարս մոլորակն է։

Ինչո՞ւ հենց Մարսը

NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում Գարիկ Իսրայելյանը նշեց, որ Լուսինը վերոնշյալ նպատակների համար հարմար չէ։ Նրա վրա մթնոլորտ չկա, եւ մթնոլորտի «ստեղծումն» այնտեղ այսօրվա դրությամբ հնարավոր չի թվում։ Ավելին, Լուսնի վրա 150-200 աստիճան ցուրտ է, եւ առայժմ անհնար է այն տաքացնել մինչեւ ընդունելի ջերմաստիճաններ։ Ուստի, Լուսնի վրա, անհրաժեշտության դեպքում, կարելի է ստեղծել ոչ մեծ աշխատանքային կայան, բայց «գաղութների» եւ ապագա քաղաքների համար Երկրի արբանյակը պիտանի չէ։

Վեներան նույնպես հարմար չէ այդ նպատակների համար, քանի որ երկրաբնակների համար այն բավական շոգ մոլորակ է, այնտեղ մոտ +500 աստիճան է։

Ինչ վերաբերում է Յուպիտերին, մենք առայժմ չգիտենք՝ արդյո՞ք այն պինդ մակերես ունի, թե՞ լիովին գազային մոլորակ է։ Նրա ձգողականության ուժը մի քանի հարյուր անգամ գերազանցում է երկրային ձգողականությանը, եւ այս ամենը Յուպիտեր մոլորակը մեզ համար դարձնում է անհասանելի, համենայն դեպս՝ առաջիկա տարիներին։

Յուպիտերի արբանյակներն, իհարկե, կարող են երկրաբնակների համար մեծ հետաքրքրություն ներկայացնել՝ որպես բնական պաշարների պոտենցիալ աղբյուրներ։ Օգտակար հանածոների եւ այլ պաշարների աղբյուր կարող են դառնալ նաեւ մերձակա աստղակերպերը։ Գիտնականը չի բացառում, որ ոչ հեռավոր ապագայում աստղակերպեր թռչելը եւ այնտեղից պաշարներ բերելը կարող է անգամ ավելի էժան լինել, քան այդ պաշարները Երկրի ընդերքից արդյունահանելը։

Առայժմ բավական վաղ է բնակություն հաստատելու՝ «գաղութացման» համար ավելի հեռավոր մոլորակներ դիտարկելը։ Ուստի, ներկա պահին Մարսը մնում է լավագույն տարբերակը. այն այնքան էլ տաք չէ, բայց եւ շատ սառն էլ չէ։ Մինչեւ անհրաժեշտ ջերմաստիճանի այն տաքացնելը միանգամայն լուծելի խնդիր է։ Իհարկե, այն չափերով փոքր է Երկրից, եւ ձգողականության դաշտն էլ մոտ երկու անգամ թույլ է։ Դա որոշ խնդիրներ կստեղծի, բայց գիտությունը, ամենայն հավանականությամբ, կարող է լուծել դրանք։

Մարսի «գաղութացումը» այն հիմնական թեմաներից է, որոնք քննարկվելու են STARMUS միջազգային գիտական փառատոնի ընթացքում, որն այս տարի տեղի է ունենալու Հայաստանում, սեպտեմբերի 5-11-ին։ Փառատոնին կմասնակցեն Նոբելյան 8 մրցանակակիրներ, այդ թվում՝ կենսաքիմիկոս Թիմ Հանթը, աստղակենսաբան DJ Brisbane-ը, աստղագնաց Քրիս Հեթֆիլդը եւ շատ ուրիշներ։ Ներկա կլինեն նաեւ ռոք երաժիշտ Սերժ Թանկյանը, դաշնակահար Տիգրան Համասյանը, երաժիշտ Ռիք Ուեյքմանը, Sons of Apollo ռոք խումբը։

Փառատոնի ընթացքում զեկույց կկարդա նաեւ NASA-ի JPL (Jet Propulsion Laboratory)-ից՝ Բեթանի Հելեմանը, որը զբաղվում է դեպի Մարս ներկա եւ ապագա առաքելություններով։

Ի՞նչ խնդիրներ պետք է լուծել Մարսի «գաղութացման» համար

Մարս թռչելը խնդիր չէ։ SpaceX ընկերությունը, օրինակ, խոստանում է մարդկանց Մարս տանել արդեն առաջիկա 10 տարիներին եւ, հաշվի առնելով ընկերության հաջողությունները, խոստման կատարման (անգամ ժամկետից շուտ) հարցումկասկածել չարժե։

Բայց պարզապես Մարսի վրա հայտնվելը բավական չէ։ Ինչպես նշեց աստղաֆիզիկոս Իսրայելյանը, սկզբում անհրաժեշտ կլինի մոլորակի վրա ստեղծել ոչ մեծ լաբորատորիաներ, որոնցում 5-10 գիտնականկկարողանա ապրել եւ աշխատել երկար տարիներ։ Ապագայում այդ լաբորատորիաները կավելանան, իսկ հետագայում մոլորակի վրա կարելի կլինի մարդկանց ամբողջական գաղութներ հիմնել։

Բայց որպեսզի այս ամենը հնարավոր դառնա, գիտնականները պետք է լուծեն մի շարք հարցեր եւ խնդիրներ, այդ թվում.

•Ինչպե՞ս թթվածին սինթեզել մոլորակի վրա։ Չէ՞ որ անգամ ոչ մեծ լաբորատորիայի համար հսկայական քանակությամբ թթվածին է պետք, որն անհնար կլինի Մարս տանել Երկրից։

•Ինչպե՞ս լուծել ջրի հարցը։

•Ինչպե՞ս անհրաժեշտ ջերմաստիճան ապահովել՝ Մարսը տաքացնելով։

•Ինչպե՞ս հարմարեցնել մարդու մարմինը ավելի ցածր ձգողականությամբ մոլորակի վրա ապրելու համար։

Առաքելությունը՝ տաքացնել Մարսը

Ինչպես նշեց Գարիկ Իսրայելյանը, մի ժամանակ Մարսն ավելի տաք մոլորակ է եղել եւ ունեցել է ավելի խիտ մթնոլորտ։ Այնտեղ անգամ եղել է, այսպես կոչված, ջերմոցային էֆեկտ, որի պատճառով Երկրի վրա այժմ տեղի է ունենում գլոբալ տաքացում։ Բայց սեյսմիկ եւ հրաբխային ակտիվության դադարեցման պատճառով Մարսն սկսել է սառչել։

«Ներքեւից, հողի տակից մենք ավելի շատ ջերմություն ենք ստանում, քան արեւից, բայց քչերը գիտեն այդ մասին։ Շատ մարդիկ չեն պատկերացնում, թե որքան կարեւոր է մոլորակի համար սեյսմիկ ակտիվությունը՝ առանց դրա կյանքը կմարի։ Եթե Երկրի վրա այլեւս հրաբուխներ եւ երկրաշարժեր չլինեն, մեր քաղաքակրթությունը կմահանա։

Մի ժամանակ Մարսը նույնպես սեյսմիկ եւ հրաբխային ակտիվություն է ունեցել, այսօր էլ կարելի է հրաբուխներ տեսնել մոլորակի մակերեսին։ Մի ժամանակ այնտեղ շատ խիտմթնոլորտ է եղել՝ ածխաթթու գազով, բայց մոտ մեկ միլիարդ տարի առաջ հրաբխային ակտիվությունը մարել է, եւ մթնոլորտն սկսել է ցրվել, քանի որ ձգողականության դաշտը Մարսի վրա մոտ 2 անգամ ավելի թույլ է, քան Երկրի վրա։ Այժմ Մարսի վրա շատ հազվադեպ մթնոլորտ է, իսկ մոլորակն ինքը սառել է»,- նշեց գիտնականը։

Մարսի ներքին սեյսմիկ ակտիվությունը, մասնագետի խոսքով, արդեն չի վերականգնվի, քանի որ ռադիոակտիվ նյութերի ներքին պաշարները, որոնք մոլորակի ընդերքում ապահովում էին այդ ակտիվությունը, արդեն սպառվել են։

Ուստի, մոլորակը պետք է տաքացնել այլ միջոցներով։

Այժմ ցերեկը Մարսի հասարակածային գոտում մոտ +15 աստիճան է, իսկ գիշերը ջերմաստիճանը հասնում է մինչեւ -70-ի։ Մոլորակի հյուսիսում եւ հարավում ավելի ցուրտ է։

Գիտնականների կարծիքով, եթե ամբողջ մոլորակի ջերմաստիճանը թեկուզ 5 աստիճանով բարձրացվի, դա կհանգեցնի անդառնալի գործընթացների, որոնք անհրաժեշտ են մոլորակի հաջող տերրաձեւավորման (մարդկանց եւ կենդանիների համար բարենպաստ միջավայրի ստեղծում) համար։ Ճիշտ է, ջերմաստիճանը այդ նույն 5 աստիճանով բարձրացնելու համար կպահանջվի մոտ 100 տարի, ինչը, գիտնականների կարծիքով, իրականում այնքան էլ երկար չէ։

Ջերմաստիճանի բարձրացման կարելի է հասնել, օրինակ, մթնոլորտում որոշակի գազերի, մասնավորապես ածխաթթու գազի եւ մեթանի քանակի ավելացմամբ: Ածխաթթու գազը կօգնի մոլորակի մակերեսին մոտ ջերմային էներգիայի պահպանման հարցում։ Բացի դրանից, մոլորակի ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց՝ բեւեռներում այս գազի սառեցված հանքաշերտերի հալման հետեւանքով մթնոլորտ կընկնի ավելի շատ CO2 գազ, եւ դա կուժեղացնի ջերմոցային էֆեկտը։

Երկրի վրա, Գարիկ Իսրայելյանի խոսքով, հիմա մոտավորապես նույն բանն է տեղի ունենում՝ մոլորակի վրա ջերմաստիճանը բարձրանում է ջերմոցային էֆեկտի պատճառով։ Սակայն այստեղ դա անվերահսկելիորեն է տեղի ունենում եւ ի հեճուկս այս գործընթացը գոնե դանդաղեցնելու ջանքերի` ածխաթթու գազի եւ մեթանի քանակը մթնոլորտում նվազեցնելու միջոցով: Սակայն եթե գիտնականները սովորեն կառավարել այս գործընթացները, նրանք կկարողանան այնպես անել, որ ապագայում Մարսի վրա չծագեն բոլոր այն խնդիրները, որոնք այսօր կան Երկրի վրա։

Տաքացրեցինք մոլորակը, իսկ հետո՞

Հաջորդ քայլը Մարսի վրա բույսեր աճեցնելն է: Ինչպես նշեց Գարիկ Իսրայելյանը, սա այնքան էլ բարդ խնդիր չէ, որքան կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Օրգանական կյանքը, մասնագետի կարծիքով, շատ ագրեսիվ է եւ հարմարվում է նույնիսկ ամենադժվար պայմաններին։ Երկրի վրա, նույնիսկ հենց հրաբուխների վրա, որտեղ օդի ջերմաստիճանը շատ բարձր է, ճնշումը ցածր է եւ ածխաթթու գազը շատ է, բուսականություն կա:

Ուստի բույսերը, ինչպես ակնկալում են գիտնականները, կկարողանան հարմարվել նաեւ Մարսի կյանքին։ Առավել եւս, որ այսօր գիտնականների տրամադրության տակ կա նաեւ գենետիկական ինժեներիան, որը կօգնի ստեղծել այնպիսի բույսեր, որոնք ավելի հեշտ կհարմարվեն այնտեղի պայմաններին եւ կսկսեն թթվածին արտադրել։

Մի փոքր ավելի բարդ խնդիր է մակերեւութային ձգողականությունը, որը Մարսի վրա կազմում է երկրայինի միայն 38 տոկոսը: Այնտեղ մարդը շատ ավելի քիչ կկշռի, քան Երկրի վրա, եւ դեռեւս հայտնի չէ, թե դա ինչպես կազդի նրա առողջության վրա, եթե նա այնտեղ ապրի։ Հնարավո՞ր է արդյոք, որ նրա մոտ այդքան ցածր ձգողականության պայմաններում անկշռելիության հետ կապված խնդիրներ առաջանան: Սա դեռ պետք է պարզել:

Եթե իսկապես խնդիրներ լինեն, ապա դրանք լուծելու համար, ամենայն հավանականությամբ, հնարավոր կլինի դիմել նույն գենետիկական ինժեներիային։ Օրինակ, հնարավոր կլինի գենետիկորեն փոխել ապագա մարսեցիների ոսկրային խտությունը՝ նրանց մարմիններն ավելի ցածր ձգողականության պայմաններում կյանքին հարմարեցնելու համար:

Իսկ արժե՞ արդյոք մեզ փրկել

Շատ գիտնականներ վստահ են, որ Երկրի վրա կլիմայի փոփոխությունն այլեւս հնարավոր չէ դադարեցնել, եւ մոլորակի վիճակը միայն կվատթարանա։ Գլոբալ տաքացման հետեւանքով օվկիանոսների մակարդակը կբարձրանա, ինչը կհանգեցնի շղթայական ռեակցիաների, որոնք կազդեն ողջ մոլորակի եւ նրա բոլոր բնակիչների վրա՝ տեղումների փոփոխությունները, անապատների ընդլայնումը, եղանակային էքստրեմալ երեւույթները կհանգեցնեն բերքի հետ կապված խնդիրների՝ դրանից բխող բոլոր դժվարություններով եւ, ի վերջո, ավելի աղետալի հետեւանքներով: Ոչ հեռավոր ապագայում, եթե ոչինչ չձեռնարկվի, մոլորակը կարող է ընդհանրապես պիտանի չլինել կյանքի համար։

Ե՞րբ պետք է սպասել այս բոլոր խնդիրներին: Ոչ, բոլորովին էլ ոչ մի քանի հազար կամ նույնիսկ մի քանի հարյուր տարի հետո, այլ ընդամենը 50 տարի հետո։ Արդեն 50 տարի հետո, ինչպես նշեց Գարիկ Իսրայելյանը, Երկրի կլիմայի հետ կապված իրավիճակը, ըստ գիտնականների, կսկսի աղետալի փոխվել։

Հիմնական խնդիրն այն է, որ շատ գիտնականների կարծիքով՝ արդեն շատ ուշ է ինչ-որ բան անել Երկիրը փրկելու համար՝ արդեն սկսվել են մեր մոլորակի էկոհամակարգերում եւ կլիմայական համակարգում անդառնալի փոփոխությունների տանող գործընթացները։ Այդ իսկ պատճառով շատ գիտնականներ մարդկության փրկությունը տեսնում են այլ մոլորակների, առաջին հերթին Մարսի վրա վերաբնակեցման մեջ։

Մեկ այլ հարց է՝ իսկ արժե՞ արդյոք փրկել մարդկությանը:

Հենց մարդկային գործունեությունն է դարձել գլոբալ տաքացման եւ դրանից բխող բոլոր խնդիրների հիմնական պատճառը։ Բայց մարդկությունը, կարծես, դեռ դա չի գիտակցում, ինչպես նաեւ չի գիտակցում այն խնդիրների մասշտաբները, որոնց առջեւ այսօր արդեն կանգնած է։ Ինչպես նշեց Գարիկ Իսրայելյանը, ժամանակակից մարդիկ, ավաղ, զարգացածության եւ գիտակցության մակարդակով հեռու չեն քարե դարի իրենց նախնիներից։ Ինչպես հեռավոր անցյալում, այսօր էլ մարդիկ հսկայական ռեսուրսներ են ծախսում զենքի նոր տեսակներ մշակելու համար եւ մարտնչում են իրար դեմ՝ ոչ միայն չփորձելով ուշադրություն դարձնել, թե ինչն է իսկապես ուշադրության արժանի, այլեւ վատթարացնելով իրավիճակը իրենց գործունեությամբ։

Այսպիսով, արժե՞ արդյոք մարդկությանը տեղափոխել այլ մոլորակներ՝ ապահովելով նրա գոյատեւումըև էքսպանսիան։

«Շատերն ասում են, որ մարդկությունն արժանի չէ փրկվելու։ Ես այս մասին հստակ կարծիք չունեմ։ Երբ լավ տրամադրություն եմ ունենում, մտածում եմ, որ մենք, այնուամենայնիվ, արժանի ենք հնարավորություն ունենալու: Բայց հետո, երբ տեսնում եմ, թե ինչ է կատարվում շուրջը, սկսում եմ մտածել, որ ոչ, կարծես մենք դեռ արժանի չենք նման հնարավորության»,- խոստովանեց աստղաֆիզիկոսը։